Orwid (właściwe nazwisko Kotschy) Józef (1891–1944), aktor teatralny i filmowy. Ur. 14 IX w Besku koło Sanoka, był synem Władysława Kotschy’ego, urzędnika kolejowego, i Magdaleny z Rydzewskich. W r. 1909 ukończył 6 klas Gimnazjum im. Św. Jacka w Krakowie (już wtedy używał nazwiska Orwid). W r. 1909 debiutował na scenie krakowskiego Teatru Ludowego i pozostał w tym zespole do r. 1913; występował również okresowo w Teatrze Nowym we Lwowie. Od 22 II 1913 do końca sezonu 1913/14, a następnie w l. 1917–21 pracował w zespole aktorskim Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie. Po przeniesieniu się do Warszawy grał w okresie 1922–6 na scenie Teatrów: Polskiego, Małego, Komedia i im. W. Bogusławskiego; od r. 1926 do r. 1933 w Miejskich Teatrach Dramatycznych (głównie w Letnim, sporadycznie w Narodowym), a następnie od r. 1934 do września 1939 w zespole Tow. Krzewienia Kultury Teatralnej (najczęściej na scenie Teatru Letniego i Narodowego). Największą popularność zdobył O. w rolach komediowych i charakterystycznych, np. Probierczyk w „Jak wam się podoba” Szekspira, Almanzor w „Pociesznych wykwintnisiach” Moliera oraz w sztukach Gogola (m. in. Osip w „Rewizorze”), S. Wyspiańskiego (Ojciec i Żyd w „Weselu”). Wykorzystując swą wrodzoną i wzbogacaną z upływem lat vis comica, występował w okresie międzywojennym w licznych warszawskich zespołach rewiowych kabaretowych, m. in. w «Qui pro Quo» (1924), Teatrze «Banda» (1931), «Cyruliku Warszawskim» (1937–8), i «Wielkiej Rewii» (1937–8).
Szeroką popularność zdobył O. jako aktor filmowy. Od swego debiutu na ekranie w r. 1932 wystąpił do wybuchu wojny w kilkudziesięciu filmach, m. in.: „10 procent dla mnie” (1932), „Każdemu wolno kochać” (1933), „Młody las” (1934), „ABC miłości”, „Dodek na froncie”, „Manewry miłosne”, „Wacuś” (1935), „Jadzia”, „Straszny dwór”, „Wierna rzeka” (1936), „Książątko”, „Pani minister tańczy”, „Piętro wyżej”, „Trójka hultajska”, „Ułan ks. Józefa” (1937), „Gehenna”, „Paweł i Gaweł”, „Robert i Bertrand”, „Serce matki”, „Szczęśliwa trzynastka”, „Zapomniana melodia” (1938), „Przez łzy do szczęścia”, „Sportowiec mimo woli”, „Złota maska” (1939). Podczas okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie, gdzie początkowo pracował jako kelner, a od r. 1940 występował na scenach teatrów jawnych o charakterze komediowo-satyrycznym i kabaretowym, m. in. w teatrach: «Komedia», «Jan», «Kometa», «Niebieski Motyl», «Nowy Miraż», «Nowości». W chwili wybuchu powstania warszawskiego 1 VIII 1944 przebywał w staromiejskiej dzielnicy i tu zgłosił się jako ochotnik do oddziału powstańczego I Rejonu Armii Krajowej. Występował w kwaterach, prowizorycznych świetlicach żołnierskich i szpitalach w monologach satyrycznych i recytacjach poetyckich. Zginął przy ul. Kilińskiego 13 VIII 1944 w czasie eksplozji zdobytego przez powstańców czołgu. Ciała nie zidentyfikowano, grób O-a pozostał nieznany.
Z małżeństwa (zawartego w r. 1918) z Walerią z Palewiczów 1. v. Samborską (1887–1958), inspicjentką Teatru im. Słowackiego, później suflerką teatrów krakowskich i warszawskich, pozostawił syna oraz córki: Elżbietę, Krystynę i Marię.
Fot. z ról teatralnych i filmowych w Zbiorach IS PAN; Fot. prywatne w posiadaniu rodziny; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. Teatru Pol., (fot.); – Jewsiewicki W., Materiały do dziejów filmu w Polsce, W. 1952; Lorentowicz J., Teatr Polski w Warszawie 1913–1938, W. 1938; Wosiek M., Historia teatrów ludowych. Polskie zespoły zawodowe 1898–1914, Wr. 1975; – Sempoliński L., Wielcy artyści małych scen, Wyd. 2., W. 1977; – Filmoteka Pol. w W.: Dokumentacja ról ekranowych O-a w filmach zachowanych, m. in. „Młody las”, „Wierna rzeka”, „Ułan ks. Józefa”, „Zapomniana melodia”; IS PAN: Afisze teatralne z l. 1933–9 (nr inw. 1189 i 5080); – Nieliczne zachowane listy i dokumenty w posiadaniu rodziny; – Informacje córki O-a Marii Cerafickiej.
Stanisław Ozimek